Heidegger in tijden van corona
Onze huidige situatie dwingt mensen er toe om eenzaam te zijn. Ze laat mensen nadenken en inzichten krijgen. Ze doet ons verwonderen er te zijn en te bestaan. Maar wat is typisch aan de mens? Dat ze er zijn, dat ze leven. Filosofie is vragen naar het zijn. Martin Heidegger hield zich hiermee bezig.
Martin Heidegger
In het 6e middelbaar kwam ik tijdens de lessen filosofie voor het eerst met Martin Heidegger (1838 – 1976) in contact. Hij was een filosoof die zich vooral bezighield met het mens-zijn. Heidegger, zoals de naam al doet vermoeden, was een Duitser uit Freiburg en woonde in een stadje nabij het Zwarte Woud. Hij schreef heel wat boeken, waaronder het bekende ‘Sein und Zeit’ en ‘Holzwege’. Natuurlijk was Heidegger niet de eerste persoon die nadacht over het mens-zijn, hij haalde zijn inspiratie bij Edmund Husserl. Het is onmogelijk Heidegger te begrijpen zonder eerst deze man aan het woord te laten.
Husserl was een wiskundig filosoof en de uitvinder van een nieuwe filosofische methode, de fenomenologie. Bij dit begrip komt het erop neer om een zo nauwkeurig mogelijke beschrijving te geven van wat zich aan ons bewustzijn voordoet. Husserl probeerde met andere woorden het mens-zijn te begrijpen. Heidegger volgde hem hierin.
Sein und Zeit
In 1927 bracht Heidegger het boek Sein und Zeit uit, dat opgedragen werd aan E. Husserl. De titel van het boek is simpel te vertalen als ‘zijn en tijd’. Het is precies die tijd die het ons mogelijk maakt om te zijn. Iets om even bij na te denken.
Via dit boek probeert Heidegger ons duidelijk te maken dat de beperkte tijd van het leven behoort tot de kern van het mens-zijn. We worden geboren, we leven ons leven (levenstijd) en we sterven. Vanuit deze gedachte ontstond de eindigheidsfilosofie.
Heidegger legt uit wat voor hem de grondstructuren zijn van het mens-zijn. Net hier leg ik de link met de situatie de dag van vandaag. Corona dwingt mensen afgesloten te zijn, waardoor we ons vaker vervelen. ‘Verveling’ is volgens Heidegger een structureel verschijnsel waarmee iedereen vroeg of laat te maken krijgt. Hij ging hier dieper op in en vroeg zich af, wat iemand precies zegt als hij zich verveelt.
Heidegger maakte een onderscheid tussen 3 soorten verveling. De uitwendige verveling (bv. het getik van een klok), de fundamentele verveling (wachten op een trein die vertraging heeft en je niets anders te doen hebt) en de bestaansverveling.
Bestaansverveling
Deze 3e soort verveling is volgens de Duitse filosoof de diepste vorm van verveling. Heidegger (1927) beschrijft het als het totaal ontbreken van bestaansbetekenissen op een bepaald moment in het leven. Zich zo radicaal vervelen is volgens Heidegger een gelegenheid om eens ernstig na te denken en te filosoferen over het leven. Ik volg hem in deze uitspraak, want door deze verveling word je geconfronteerd met een ‘totale leegte’. Dit zorgt voor een beter begrijpen van het ‘zijn’, (lees leven).
Ik geef je een voorbeeld:
Ernstig ziek zijn, kan in sommige gevallen een gevoel oproepen van totale leegte en extreme verveling. Denk maar aan die keren dat je thuis in de zetel lag en je je zo ziek voelde dat je niets kon doen. Of denk aan onze huidige situatie waarin alle scholen, cafés, restaurants, musea en winkels gesloten zijn en je een hele dag thuis moet blijven.
Deze momenten van totale verveling kunnen ervoor zorgen dat je meer inzichten krijgt in het leven en dat je terug gaat genieten van de kleine dingen. Zaken die in normale omstandigheden vanzelfsprekend lijken, hebben nu een veel grotere waarde. Door de confrontatie met ziek zijn, besef je hoeveel geluk je hebt als je gezond bent. Heidegger raad ons aan om deze bestaansverveling niet te ontvluchten maar ze net een kans te geven.
Tijdverdrijf
Ik vind dat Heidegger ons met deze uitspraak iets heel belangrijks vertelt. Een groot deel van de menselijke activiteiten is gericht op tijdverdrijf en amusement. We willen iets te doen hebben en absoluut niet geconfronteerd worden met verveling. Zeker nu halen we onze smartphone meer naar boven om Facebook en Instagram voor een zoveelste keer te doorscrollen. We herbekijken series op Netflix die we vorig jaar al gezien hadden. Ik denk dat wij misschien op deze momenten de bestaansverveling eens een kans moeten geven? Wat denken jullie?
Referenties
HEIDEGGER M. (1927) Sein und Zeit. Duitsland: Sun Uitgeverij, 559 p.
Vanuit verveling komen de grootste ideeën tot stand.
ReplyDeleteIk denk dat we in deze tijd eens stil moeten staan bij onszelf, bij onze gedachten en wie we zijn.